Gecontroleerde studies
Ontspanningstherapie is pas echt zinvol wanneer het goed gebeurt, zo blijkt in dit overzicht van wetenschappelijke studies. Vaak is de toepassing beknopt en oppervlakkig, en dan blijken de effecten tegen te vallen. Pas wanneer ontspanningstherapie uitvoerig geoefend, besproken en toegepast wordt, kunnen we spreken van een zelfstandige therapie vorm. Deze conclusie is gebaseerd op het samenvatten van 27 gecontroleerde studies naar het effect van relaxatie therapie bij in totaal 1185 patiënten met hartaandoeningen (hartinfarct, hartoperatie of dotterprocedure). Ontspanningstherapie verbetert de psychische en fysieke toestand van de patiënten, evenals de werkhervatting en zelfs de prognose op lange termijn. Dit betekent dat de patiënten die ontspanningstherapie ontvingen vergeleken worden met en het beter doen dan, patiënten die in alle opzichten dezelfde behandeling ondergaan, maar geen ontspanningstherapie krijgen. Zelfs voor patiënten die een hartrevalidatieprogramma volgen heeft de toevoeging van ontspanningstherapie effect.

Een breed scala aan effecten
Er werd een daling van de hartslag gevonden en een toename in hartslagvariabiliteit in prestatievermogen en high-density lipoproteine. Er was geen effect op de bloeddruk of cholesterol. De angst nam af, maar depressie niet. De frequentie van angina pectoris aanvallen nam af, evenals het voorkomen van ischemie (zuurstof gebrek in de hartspier) en ritmestoornissen. Werkhervatting na drie maanden verbeterde na ontspanningstherapie en minder patiënten kregen een nieuwe cardiale gebeurtenis tot aan een periode van 5 jaar, of overleden binnen een periode van 2 jaar.

Goede ontspanningstherapie even effectief als psychotherapie
Interessant is de vraagstelling of de intensiteit en inhoud van de ontspanningstherapie er toe deed. In zes studies werd een kort programma gegeven, van 3 uur of minder per patiënt, vaak vergezeld van een cassettebandje of schriftelijke instructies. Deze verkorte vorm had alleen effect op de hartslag en een gering effect op angina pectoris en geen effect op angst. Uitgebreide ontspanningstherapie, met een duur van gemiddeld 9 uur, waarin diverse technieken werden gegeven en de ervaringen en toepassing werden besproken, werd onderzocht in 13 studies. In 8 studies werd dezelfde intensieve ontspanningstherapie gecombineerd met psychologische gespreksthema’s en een voornamelijk cognitieve psychologische therapie. Tegen de verwachting in bleken de effecten even sterk: van de gecombineerde therapie kon niet een groter effect aangetoond worden dan van uitgebreide ontspanningstherapie. Dit ondersteunt het werk van de adem- en ontspanningstherapie stichting (AOS) die de toepassing van kwalitatief goede ontspanningstherapie bevordert.

Gespannenheid belangrijk bij een somatische ziekte
De conclusie is daarom dat intensieve ontspanningstherapie het herstel van hartpatiënten verbetert en een belangrijke toevoeging zal zijn aan hartrevalidatieprogramma’s, die bestaan uit inspanningstraining en psycho-educatie. Dit betekent dat gespannenheid en gerichte behandeling ervan niet alleen van betekenis is voor patiënten met spanningsklachten, maar ook voor het herstel van mensen met een ernstige somatische ziekte.

Bron: Jan van Dixhoorn, Adrian White. Relaxation therapy for rehabilitation and prevention in ischaemic heart disease: a systematic review and meta-analysis. European Journal of Cardiovascular Prevention and Rehabilitation, 2005: 193-202.